Cemil Özyurt - Bundan yaklaşık 4 yıl önce halı endüstrisinin kalbi sayılan eyaletlerden North Carolina’nın Asheville şehrindeki halı fuarında 5 ile 10 bin dolar arasında satılması planlanarak açık artırmaya çıkarılan eski bir Türk halısı tam 297,000 dolara alıcı bulunca fuara katılanları şaşkınlığa uğratmıştı. 18. yüzyıla ait olduğu sanılan ancak Milanolu halı tüccarı Moshe Tabibnia’nın 1500’lü yılların ortalarında dokunduğunu anlayarak fiyatını artırdığı halı, Konya’nın Karapınar köyünde elle dokunduğu belirlenmişti.
18. yüzyılda Fransa’da kurulan halı dokuma tezgahlarına “Türk halı tezgahı” denmesi Türk halısının Avrupa’daki yaygınlığına delaletti. Orta Asya’dan Anadolu’ya, Anadolu’dan Batı medeniyetlerine geçerek ünü dünyaya yayılan Türk el dokuma halılarının ABD’de temsilciliğini ise şimdilerde Asia Minor Carpets yapıyor. Zorlu pazar rekabetinde ayakta kalmayı başaran, sahibi Türk en büyük toptan halı satıcısı olan Asia Minor Carpets, Adana’da üç kuşaktan beri halı işiyle uğraşan Başdoğan Ailesi’nin ferdi Alparslan Başdoğan (49) tarafından 1984 yılında New York Lexington Avenue’de küçük bir ofiste kuruldu. New York'ta 2009 sonuna kadar faaliyet gösteren Asia Minor, showroom'unun bulunduğu Vermont'a taşıyarak New York ofisini kapattı.
Halıcılığın merkezi olarak kabul edilen Atlanta, GA ve High Point, NC’de showroom’ları bulunan şirket, ABD’de yılda yaklaşık 6 bin metrekare halı, 3 bin metrekare kilim satıyor. Asia Minor’un ayrıca Vermont’ta halı satışı da yapılan bir restoranı bulunuyor. Başdoğan markası adı altında İstanbul ve Adana’da halı satış mağazalarıyla hizmet veriyor.
Özellikle İç Anadolu Bölgesi’nin değişik illeridenki atölyelerde 1600’e yakın kişinin el emeği, göz nuruyla dokunan halılar, son işlemlerden geçmek üzere Adana’daki atölyede toplanıyor. Halıların yüzde 80’i ABD’ye ihraç ediliyor. Asia Minor Carpets’ın sattığı halılar tezgaha tam bir aile dayanışmasıyla geliyor. Halı dizaynlarının seçimine, koleksiyonun oluşturulmasına Alparslan Başdoğan karar veriyor. Halının çizimleri kardeşi Hatice, imalatı diğer kardeşi Ertuğrul, hammadde teminini ise baba Mehmet Başdoğan yapıyor.
Michigan Universitesi’nde uluslararası ihracat-ithalat bölümünü okuyan Alparslan Başdoğan, Türk halısını ABD’de daha da çok yaygınlaşması ve tanınması için kendisi gibi gerçek Türk halısı satan insan sayısının artması gerektiğini söylüyor. Oturma salonlarını süsleyen 9’’ x 12’’ büyüklüğündeki bir halı dört kişi tarafından yaklaşık dört ayda dokunuyor. Yüzde 100 Türk yünü kullanılarak dokunan halıların, toptan satış fıyatı ise desene ve modeline göre değişse de ortalama 3,500 – 4,000 dolar arasında.
Başdoğan’ın şirketteli sağ kolu yönetici Leyla Eroğlu, özellikle Çin halılarının piyasada yaygınlaşmasıyla pek çok firmanın piyasadan çekilmek zorunda kaldığına dikkat çekiyor. Asia Minor’un ayakta kalmasının ana nedeni ise, kendine özgü ve fazla emek gerektiren halı üretmesine bağlıyor. “Türk el dokuma halı pazarında rakibimizin olmaması, Türk halısının tanınmasını da güçleştiriyor. Bir İran halısının tanıtıp satmak için yüzlerce firma varken, Türk halısında bu sayı iki, üçü geçmiyor” diyor. Eroğlu, “Sahibi Türk olarak bu işi yapan firma bir biz kaldık,” diyor.
Türk halılarının pazarlamasını yapanlar ise genelde yabancılar. Türkiye’den halı getirip satan Amerikalı emekli asker Stan Akins bu isimlerden biri. Türkiye’de hava subayı olarak görev yaptığı sırada tanıştığı Türk halılarını yaklaşık 30 yıldır pazarlamasını yapan Akins, 12 yıldır Elizabeth City, NC’de Pasquotank Arts Council Gallery’de halıları satışa sunuyor. Başdoğan, ABD pazarında boy gösteren Türk halı firmalarının “Hintli ve Çinli firmalardan nasıl daha ucuza halı üretiriz?” düşüncesine kapılmalarının sonun başlangıcı olduğunu tespitini yapıyor. “Tersini düşünmediler. Oysa hammade ve onu dokuyan insanlar farklılığı başlı başlına yaratıyordu. Bu gerçeği göremediler” diyor.
Amerikan İstatistik Bürosu’nun verilerine göre Türkiye’nin ABD’ye halı ve diğer yer kaplama ürünleri ihracatın toplamı 2006 sonunda 80.7 milyon dolar oldu. 2005 yıl sonu rakamı ise 75,2 milyon dolardı. Başdoğan, ABD’de daha büyük bir potansiyel olduğunu ancak değerlendirilemediğini söylüyor. Türk el dokuma halılarının bazı tüccarlar tarafından bilinçsiz şekilde baltalandığını savunuyor. “Çin’de ucuza dokuttukları Türk desenli halıları Türk halısı diye pazarlayanlar, sektöre ve Türk halısının imajına büyük darbe vuruyor,” diye konuşuyor. “Türk halısındaki desen ve kalite dünyanın hiçbir halısında yok. Bize düşen bu kültürü yaşatmak ve gelecek nesiller aktarmak. İmalatçılar Çin ve Hindistan’la yarışmayı bırakıp eski halıların daha iyilerini modernize ederek nasıl yapmalıyız sorusunun cevabını aramalı.”
ÖDÜLLÜ HALILAR
Asia Minor’da halının dışında mobilya ürünleri de satılıyor. Oturma gruplarının kaplamaları ise yine kilim modelleriyle süslü. Başdoğan ofis duvarlarını süsleyen halılarıyla değişik ödüllerin de sahibi. Atlanta Uluslararası Halı Sergisi’nde 1994’te düzenlenen ve 300 halının katıldığı yarışmada iki ödül birden kazanmış. Ödülü, halı ve kilim dokumasını birleştirdiği çalışmasıyla almaya hak kazanmış. Mağazadaki bir diğer enteresan halı da, Osmanlı sarayında dokunup elçi vasıtasıyla yurt dışına gönderilen halılardan biri. Başdoğan, Antika değerindeki halıyı bir tesadüf eseri Washington, D.C.’deki bir halı tüccarından almış.
Alpaslan Başdoğan ve Asia Minors Carpet'ın resim galerisi için tıklayın.
{gallery}alpaslan{/gallery}