Cemil Ozyurt - Osmanlı İmparatorluğu'nun resmi ilk New York başkonsolosu olarak kabul edilen Christopher Oscanyan tarafından çekilen İstanbul fotoğraflarına TURK AVENUE ulaştı. İstanbul'da bulunduğu dönemde Galata sırtlarından çekilen 3 fotoğraf Amerikan Kongre Kütüphanesi arşivinde ortaya çıktı. Fotoğrafların birleştirilmesinden panaromic bir İstanbul görüntüsü oraya çıkıyor. Kayıtlarda Oscanyan tarafından çekilen fotoğrafların 1876 yılında basıldığı görülüyor.
23 Nisan 1818 İstanbul doğumlu Osmanlı Ermenisi olan Christopher Oscanyan, Ermenice’nin yanı sıra Yunanca, Türkçe, İtalyan, Fransızca ve İngilizce biliyordu. 1800’lü yıllarda Osmanlı topraklarına akın eden Amerikalı misyonerlerden Reverend Harrison G. O. Dwight’ın ilgisini çekti. Annesi ölünce de, eğitim görmesi için Oscanyan’ı New York’a gelmeye ikna etti. 1835 yılında New York’a gelen Oscanyan, New York Üniversitesi’ne (NYU) kayıt yaptırdı ancak hastalığı nedeniyle ilk yılında okulu bırakmak zorunda kaldı. Geçimini sağlamak için o yıllarda Charlston ve Cincinnati demiryolunu yapan firmada çalıştı. New York’a geldikten yaklaşık altı yıl sonra geri İstanbul’a döndü ve ilk Ermenice gazete olan Astarar Ptizantian (Byzantine Advertiser) adlı gazeteyi çıkardı. Yaptığı girişim dönemin yönetimi tarafından tolere edilmeyince 1843 yılında Osmanlı Padişahı II. Mahmut’un kızı Atiye Sultan’la evli olan Tophane Müşiri Fethi Paşa’nın özel sekreteri olarak çalışmaya başladı. Oscanyan özel kalem olarak çalıştığı sırada, Kaptan-ı Derya Mehmet Ali Paşa ile evlenen Padişah II. Mahmut’un kızı Adile Sultan’ın çehizini alma görevi ile görevlendirdi. Bu vesile ile de sık sık İstanbul’daki Osmanlı Sarayı’nı görme imkanı buldu. Evlilik gerçekleştikten sonra özel kalemliği bırakan Oscanyan, pek çok Amerikan ve Avrupalı gazetenin İstanbul temsilcisi olarak çalıştı. 1849 yılında hicivli bir aşk hikayesi olan “Acaby”i kaleme aldı. Eserini Ermeni yazı karakterleriyle Türkçe olarak yazdı. Bu eserini 1851 yılında yazdığı “Veronica” romanı takip etti. Çocuklar için de “Bedig” isminde bir kitap yazdı. Aynı yıl “The Mysteries of Paris” kitabını Ermenice olarak çevirdi.
TANITIM ELÇİSİ
1853 yılında Londra’da "Oriental and Turkish Museum," adında bir sergi açtı. İnglizlerin bir parça ilgisini toplasa da bu girişimi başarısızlıkla sonuçlandı ve 1841 yılında ayrıldığı New York’a 1853 yılında ikinci kez geldi. 468 sayfalık “The Sultan and His People” kitabını 1857 yılında bastı. Kitap New Yorkluklar’dan büyük ilgi gördü ve dört ayda tam 16 bin kopya satıldı. Yazdığı kitap o yıllarda Osmanlı’daki Zeybek’lerden Dervişlere, camilerden Grand Bazaar’a, Ermeni düğününden Harem’e kadar günlük yaşamla ilgili tüm bilgileri gözler önüne seriyordu. Osmanlı Sarayı ile bağlantıları da olan, çevirmen, gazeteci, politikacı gibi vasıfları bulunan Oscanyan, 1868 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun New York’taki ilk başkonsolosu olarak atandı.
GENERALİ GEZDİRDİ
1872 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nu ziyaret eden General William T. Sherman’ın Türkiye gezisinde, generalle ilgilenme görevi de dönemin Osmanlı hükümeti tarafından “Sultanın temsilcisi” sıfatıyla Oscanyan’a verildi. General William, 1869–1883 yılları arasında General Ulysses S. Grant’ın ABD başkanı olmasından sonra onun yerine Genel Kurmay Başkanı olarak görev yaptı. Oscanyan başkonsolosluk görevini 1874 yılına kadar devam ettirdi. Görevi bırakmasının ardından New York’ta edebiyat çalışmalarına yönelen Oscanyan, Ermenice bir de opera metni yazdı. Kayıtlar Oscanyan’ın tam olarak ne zaman öldüğü, evlenip evlenmediği ile ilgili bir bilgi yer almıyor.
Oscanyan’ın o yıllarda yaptığı aslında bir nevi Osmanlı’nın çok çeşitli kültürel ve sosyal yanını batıya tanıtımıydı. “Oriental ve Türk Müzesi”ni de bu amacı için kullandı. Osmanlı karşı ön yargıların değişmesinde önemli bir rol üstlendi. Anti-Osmanlı söylemleri değiştirmek için uğraşırken, İngiliz ve Amerikalılar’ın bölgedeki Osmanlı ilgisini artırmaya da yardım etti. Batılı elitler ile Osmanlı arasında bir köprü kurulmasına aracılık etti.
Oscanyan’ın New York'un elit kesiminde kendisine bir yer edinmişti. 1850’li yılların New York’unda tanınmış yazar, artist ve feminist akımın öncülerinden Ada Clare’ın arkadaşlarından biri oldu. Clare’in New York 42. Cadde’deki evinde yazar ve artistlerin bir araya geldiği toplantılarda bulundu. Dönemin Harper’s ve Putnam gibi tanınmış dergilerde Oscanyan’ın kitabı “The Sultan and His People” ile ilgili review’ler yayınlandı. Putnam dergisi Oscanyan’ın kitabından “mizahi ve ilginç” olarak söz etti.
Oscanyan’ın o dönemde yazdığı eserleri açıkartırma ile antika eser satan müzayede şirketlerinde bugün bile bulmak mümkün. Virginia’da faaliyet gösteren Green Valley Auctions, Inc şirketi, Oscanyan’a ait Osmanlı’nın günlük yaşantısına ait 24 resmin bulunduğu “Oscanyan’s Oriental Album” adlı eseri, Haziran 2008’de 4 bin 520 dolara sattı. Eserin 200-300 dolar arasında satılması tahmin ediliyordu. Ulus devletlerin ardı ardına kurulması ile etkinliğini yitirmeye başlayan Osmanlı İmparatorluğu’nun son demlerinde batı dünyasına Osmanlı’nın günlük yaşantısını tanıtan Oscanyan, yaşadığı dönemin sadece başkonsolosu değil, turizm elçisi, yazarı, çevirmeni olarak görev yaptı.