Türk tarihinin önemli büyükelçilerinden ve Mustafa Kemal’in yol arkadaşlarından biri olan, 2. Dünya Savaşı sırasında Fransa'daki Türk kökenli binlerce Yahudinin hayatını kurtaran Behiç Erkin’in hikayesi, Arnold Reisman tarafından “An Ambassador and A Mensch: The story of a Turkish Diplomat in Vichy France” adlı kitapta kaleme alındı.
1934 Polonya doğumlu, Amerikalı tarihçi, mühendis ve yazar Reisman, yaptığı arşiv araştırmalarında 2. Dünya Savaşı sırasında Fransa’da görevde bulunan bir grup Türk diplomatın, Ankara hükümetinden bağımsız olarak başlattıkları bir hareket ile Türk kökenli Yahudilere kaçmaları için yardımda bulundukları sonucuna ulaşır. Bu grubun lideri ise kitaba konu olan büyükelçi Behiç Erkin’dir. Hem tarafsızlığını korumak isteyen Türk hükümetini, hem de o zamanlar Alman hükümetinin kuklası olmuş faşist devlet Vichy Fransasını karşılarına alarak, hayatlarını ve kariyerlerini riske atmak pahasına Yahudilere yardım eden Türk diplomatlar tam bir kahramanlık örneği göstererek birçok masum insanın hayatını kurtarırlar. Behiç Erkin ve diğer diplomatların hikayesinin anlatıldığı kitap Mayıs ayında piyasada olacak.
Türk dostu sıfatıyla anılan Reisman’ın daha önce Türk tarihi üzerine yazdığı beş kitabı ve birçok makalesi bulunuyor. TurkAvenue’nun sorularını yanıtlayan Reisman, Türk tarihine olan ilgisinin nasıl başladığını anlattı: Bir gün İstanbul’da bir kitapçıda Standfor Shaw’ın “Turkey and the Holocoust” adlı kitabını gören Reisman, kendi de soykırım acılarını yaşamış bir Yahudi olarak bu tarih hakkında çok şey bildiğini düşünürken, kitapta Türkiye ile ilgili hiç duymadığı bilgilere rastlayınca şaşırır. Kitapta daha çok Türk hükümetinin soykırım zamanında Yahudilere yaptığı yardımlardan bahsedilirken, Atatürk zamanında eğitim sistemini modernleştirmek amacıyla Türkiye’ye getirilen Alman ve Avusturyalı entellektüellerden de söz edilmektedir. Bu Reisman’ın oldukça ilgisini çeker. Bundan sonra mühendisliğin yanısıra araştırma konularına bir yenisi daha eklenmiştir; 1933 yılından itibaren Almanya'dan sürülen Alman asıllı profesörlerin bilim ve özellikle de Türk üniversiteleri üzerindeki etkileri konusunda yapacağı araştırmalar Reisman’nın bundan sonraki birçok makalesine ve kitabına konu olacaktır. Üniversite yıllarında bu konuyla ilgili dersleri ve yayınları takip eder. Dünya çapında ünlü arşivcilerin yanısıra Türkiye ve İsrail’de yaşayan birçok arkadaşının yardımları sayesinde Reisman, konu hakkında derinlemesine bir araştırmaya başlar.
“An Ambassador and A Mensch: The story of a Turkish Diplomat in Vichy France” adlı kitabın fikri ise Türkiye’deki Yahudi cemaatinin önde gelen isimlerinden biri olan Harry Ojalvo ile İstanbul’da yediği bir yemek sırasında doğar. “Bu kitabın amacı dünya çapında tüm tarihçileri ve insanları, bu cesur Türk diplomatlar hakkında aydınlatmak” diyen Reisman, “Kitabın bir diğer amacı da soykırım şehitleri ve kahramanlarını anma idaresi Yad Vashem adlı İsrail kuruluşunun karar verme mekanizmalarını değiştirmeye ve Fransa’da bir grup Yahudinin hayatını kurtaran Türk diplomatları onure etmeye ikna etmek” diye konuştu.
Reisman, kitaptaki tarihsel gerçeklerin Franklin D. Roosevelt Presidential Kütüphanesi ile Yad Vashem, Türk, Alman ve Fransız resmi hükümet arşivlerinden toplanan verilere ve olayı birebir yaşamış tarihi kahramanların sözlü ifadelerine dayandığının altını çizdi.
ARNOLD REISMAN KİMDİR?
Prof. Arnold Reisman 1934 yılında Polonya’da doğdu. Lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimini mühendislik üzerine tamamladı. UCLA Üniversitesi’nden mezun oduktan sonra Case Western Reserve Üniversitesi'nde 27 sene yöneylem araştırması profesörü olarak görev yaptı ve 1994'te emekli oldu. Halen Kaliforniya, Wisconsin ve Ohio eyaletlerinde kayıtlı yüksek mühendis olan Reisman'ın ilgi alanlarına giren çeşitli konularda yayımlanmış 200'ü aşkın makalesi ve 14 kitabı bulunuyor.
Reisman 1999-2003 yılları arasında Türkiye'de Sabancı Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi'nde ziyaretçi profesör olarak görev yaptı. Teknoloji transferi, epistemoloji ve meta araştırma gibi alanlarda çalışmalarını sürdüren Reisman’ın en son araştırma konusu ise 1933 yılından itibaren Almanya'dan sürülen Alman asıllı profesörlerin bilim ve özellikle de Türk üniversiteleri üzerindeki etkileri.
Amerikan Bilimsel Gelişme Birliği'nin de üyesi olan Reisman hobi olarak heykeltıraşlıkla uğraşıyor. Reisman’ın Türkiye tarihi konulu kitapları şunlar:
Shoah: Turkey, the US, and the UK
Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Ataturk's Vision
Post-Ottoman Turkey: Classical European Music and Opera
Arts in Turkey: How Ancient Became Contemporary
Refugees and Reforms: Turkey's Republican Journey